Dünyanın gündemi elbette diğer lakin kenarda kıyıda kaldı diye önemsememezlik edemeyeceğimiz gelişmeler de var. Bunlardan biri de Tibet Budizmi’nin en yüksek makamlarından birine Moğol asıllı bir ABD’li çocuğun getirilmesi oldu. Sekiz yaşlarında olduğu bildirilen çocuğun Tibet Budizminin üçüncü en yüksek ruhani lideri Khalkha Jetsun Dhampa Rinpoché’nin onuncu enkarnasyonu olduğu, yani onun ruhunu taşıdığı düşünülüyor.
Jetsun Dhampa, Tibet Budizm’inde son derece saygın bir figürdür. İnancın Moğolistan’daki lideri olarak kabul ediliyor. Bu inanç sistemindeki yeri de Dalay Lama ile Panchen Lama’dan sonra geliyor. Enkarnasyon, yani ruhun bir öbür vücutta yaşaması inancı Hıristiyanlıkta da var doğal ancak Budizm‘de pratik olarak daha fazla yer tutuyor. İnanç alışılmış, ne denebilir? Fakat çocuğun bir de ikizinin olması başıma takıldı, doğrusu. Dhampa’nın ruhunun ikizlerden hangisinde olduğunu nasıl anlayabildiler? Neyse, bir prosedürü varmış demek ki.
Çocuk bu ayın başlarında Hindistan’ın Himachal Pradesh eyaletindeki Dharamshala’da 87 yaşındaki Dalay Lama ile birlikte bir merasime katılırken birinci defa görüntülendi. Yeri geldi madem Tibet Budizmi‘nin ruhani lideri şu Dalay Lama üzerinde duralım biraz. Dalay Lama, bilindiği üzere Tibet halkı tarafından Tibet Budizminin dört büyük ekolünden en yenisi olan Gelug yahut “Sarı Şapka” ekolünün manevî başkanına verilen unvan. Yani Tibet Budizminin en yüksek manevî otoritesidir Dalay Lama.
Tibet’in daha fazla özerklik savaşı
Dünyada Dalay Lama kadar politikleşmiş bir dini kurum daha var mıdır emin değilim. Gırtlağına kadar siyasete gömülmüş Papalık kurumundan bile daha fazla politik gereç haline gelmiş bir figürdür nitekim. ABD’nin Çin’le karşı karşıya geldiği mevzulardan da biridir birebir vakitte. Tibet, Çin’de daha fazla özerklik için çaba ediyor, en büyük destekçisi ABD ile batı ülkeleri. Dalay Lama da özerklikten yana, münasebetiyle Çin kendi seçeceği Dalay Lamala’ya güveniyor. Uzun vakittir vardır bu sorun.
Şimdi son derece değerli bir manevî liderliğe getirilen çocuğun bir ABD’li olması beraberinde kimi problemleri getirecek. Çin daha evvel yalnızca kendi hükümetinin onayladığı Budist manevî başkanları tanıyacağını söylemişti.
Jeopolitik satrancın merkezinde
Çocuğun seçilişi Moğolistan’da “Budistler ortasında ağır bir heyecana, laik milliyetçiler ortasında küçümsemeye, ülkenin büyük, güçlü komşusu Çin’in öfkesini kışkırtacağından korkanlar ortasında telaşa yol açtığı” diye yazıldı bile batı gazetelerinde. The Times örneğin çocuğun artık kendisini “Doğu Asya’daki güçlü hükümetler ortasında oynanan gergin bir jeo-politik satranç oyununun merkezinde bulacağını yazdı. Örneği var zira. 1995 yılında Çin’in Budistlerin en yüksek ikinci manevî figürü olan Panchen Lama’yı altı yaşındayken kaçırdığı, o günden beri ne çocuğun ne de ailesinin görünmediği sav edilmişti.
Onuncu Khalkha Jetsun Dhampa Rinpoche’nin tanınması Şi Jinping idaresini “afallattı” diyenler de var. Kimi çevreler Çin’in bir sonraki Dalay Lama’nın Pekin’in onayını almasını sağlamak için bir medya kampanyası düzenleyebileceğini, tıpkı vakitte Hindistan ile Moğolistan üzere ülkelere bu cins “Tibet ‘fantezilerine'” yer vermemeleri için baskı yapacaşını ileri sürüyor.
Çin-Moğolistan gerilebilir
Bu seçimler enkarnasyonla falan yapılıyor lakin kimse beni hiç de politik seçimler olmadığına inandıramaz bu seçimin. Yeni Jetsun Dhampa’nın ilanı Çin’in geçmişte Lama seçiminde tek yetkili olduğu argümanına bir meydan okuma olarak algılanabilir. İşin latife kaldırır yanı yok, bakarsınız Çin ile Moğolistan ortasında bir çatışma bile çıkabilir bu yüzden. ABD’nin bundan hoşlanacağını söylemeye gerek yok. Geçmişte de bir grup gerginlikler yaşanmıştı. Dalay Lama 2016 yılında Moğolistan’a bir dizi ziyaret gerçekleştirmiş, Pekin bu ziyaretlere diplomatik toplantıları iptal ederek, kredileri erteleyerek, ülke sonunu kapatarak karşılık vermişti. Moğolistan hükümeti daha sonra baskılara boyun eğerek Lama’nın ülkeyi bir daha ziyaret etmesine müsaade verilmeyeceğini açıklamıştı.
Yeni Jetsun Dhampa’nın ortaya çıkışı daha da değerli bir reenkarnasyonun yani Kısma Lama’nın provası olabilir diyenlerde var doğal. Mevcut Dalay Lama 113 yaşına kadar yaşayacağını, bu nedenle “ölümüyle ilgili tartışmaların erken olduğunu” söylese de reenkarnasyonunu kimin seçeceğine dair güç gayreti çoktan başladı bile. Yani 14. Dalay Lama öldüğünde yerine iki Dalay Lama seçilebilir. Biri Tibetlilerin enkarasyonla seçtikleri, başkası de Çin Komünist Partisi tarafından seçilecek olan.
Çocuğa üzülüyorum ben.