SERVET YILDIRIM – Açıktaki gerileme ithalattaki düşüşten kaynaklanmış, ithalattaki düşüş ise üretimde kullandığımız hammadde ve orta malların ithalatındaki gerilemeden gelmiş. Yani iktisat sürat kesmiş, ithalat azalmış ve dış istikrar düzgünleşmiş.
Durumu yeterli anlatan bir kıymetlendirme ekonomist Zafer Yükseler’den geldi. Diyor ki;
1)Dış ticaret istikrarındaki güzelleşmenin yüzde 83’ü ithalattaki düşüşten kaynaklanmıştır. İthalattaki düşüşte sanayi için süreç görmüş hammadde ithalatındaki azalış tesirli olmuştur. Orta malları ve makine teçhizat ithalatı gerilerken, tüketim malları ithalatı artmıştır. Bu durum büyüme ve istihdam açısından sorun yaratabilecektir.
2) Dış ticaret istikrarındaki güzelleşmede ihracatın katkısı ise sonlu kalmıştır. Bu katkının büyük kısmı da mineral yakıt ve yağlar ihracatından gelmiştir. Bu sürdürülebilir bir ihracat değildir.
Cari açıklarla büyüdük
Türkiye iktisadı tarihinde daima cari açık vererek büyüdü. Büyümek için iç tasarruflar kâfi olmadığından başka iktisatların tasarrufuna gereksinim duydu. Yüksek açık verilmeyen ya da fazla verilen yıllar ise büyümenin olmadığı yıllardı. Mesela 1994, 1998, 1999, 2001 ve 2019 büyüme sorunu yaşanan kriz yıllarıydı ve açık verilmedi. Bu devirlerde cari açık sıkıntısının çözüldüğü üzere bir illüzyona kapıldığımız bile oldu. Halbuki ödemeler istikrarı iktisadın daima yumuşak karnı oldu; yapısal sorun çözülmedikçe olmaya da devam edecek.
İhraç ettiğimiz malların katma bedelinin düşük olması değerli bir sorun. Fakat ihracatın yapısıyla olduğu kadar ithalatın yapısıyla ilgili meselemiz var. Daima tıpkı döngüyü yaşıyoruz. İktisat biraz sakinleşince ithalat sürat kesiyor, canlandığında ise doludizgin artıyor.
‘Yapısal faktörler’ detayı
Türkiye toplam dış ticaret açığının çok değerli bir kısmını 7-8 ülkeye karşı veriyor. Rusya ile ticarette verilen açığın değerli bir kısmı gaz ve petrol ithalatı; orada yapacak fazla bir şey yok. Çin, Güney Kore, Hindistan, Japonya ve Almanya üzere ülkelerle verdiğimiz açık ise iktisat siyaseti yanlışlarımız ve üretim yapımızın bozukluğundan kaynaklanıyor. Aldığımız malların değerli bir kısmı orta mallar. Halbuki bu girdileri içeride üretebilseydik ne ithalatımız ne de dış açıklarımız bu boyutta olacaktı.
Ağırlıklı olarak yüksek ve orta yüksek teknolojili eserleri ithal ederken daha düşük teknolojili eserleri ihraç etmişiz. Yani yükte ağır lakin kıymette ucuz eserleri satıp, yükte hafif lakin değerde kıymetli eser almışız. İhracatta tabir yerindeyse biraz hamallık yapmışız. Türkiye iktisadını kırılgan hale getiren yüksek cari süreçler açığının nedeni üretimin ve ticaretin bu yapısıdır. Tahlil, Türkiye’yi üretmek için ithal etmek zorunda kaldığı girdileri içeride üretir hale getirmek.
Tekrar sayılara dönersek; temmuzda da cari açıkta değerli bir güzelleşme göreceğiz. Fakat bu, bizim yapısal dış açık problemimizin çözüldüğü manasına gelmiyor. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in de dediği üzere döngüsel faktörlere yapısal faktörler de eşlik etmelidir. Lakin o takdirde dış istikrarda sürdürülebilir bir düzgünleşme mümkün olacaktır.